Κάν'το όπως οι Πρόγονοί Σου

Κάθε φορά που περιμένω στο ταμείο του σούπερ μάρκετ για να πληρώσω, μου δίνεται η ευκαιρία να παρατηρήσω το περιεχόμενο των παρακειμένων καροτσιών και καλαθιών. Αν μη τι άλλο το θέαμα είναι αποκαλυπτικό για τις διατροφικές προτιμήσεις της μέσης ελληνικής οικογένειας
: δημητριακά πρωινού μέσα σε φανταχτερά κουτιά, οικονομικές συσκευασίες αναψυκτικών (συχνά σε εξάδες) πλαστικά μπουκάλια με ομογενοποιημένο γάλα αγελάδος υψηλής παστερίωσης, ζυμαρικά,

κατεψυγμένα προϊόντα ζύμης, μαργαρίνες που αυτοδιαφημίζονται ότι μειώνουν την χοληστερόλη, διάφορα τυποποιημένα αρτοσκευάσματα, παστεριωμένοι χυμοί φρούτων, επιδόρπια γιαουρτιού με λίγα

λιπαρά, μπισκότα με κάθε είδους ευφάνταστη γέμιση, μπάρες δημητριακών, ζαμπόν και τυριά χαμηλών λιπαρών σε φέτες, ίσως και μερικά φρέσκα λαχανικά και φρούτα. 

Μήπως θυμίζει καθόλου το δικό σας εβδομαδιαίο καρότσι;

Ίσως, πάλι, ανήκετε σε εκείνην την ευγενέστερη κάστα ανθρώπων που προσέχουν την διατροφή τους και προτιμάνε τα εξειδικευμένα καταστήματα ή (στη χειρίστη) τα ράφια με τα βιολογικά προϊόντα των μεγάλων αλυσίδων σούπερ μάρκετ. Μιας και τα καταστήματα βιολογικών προϊόντων θεωρούνται το άντρο της «υγιεινής διατροφής», ας κάνουμε μία βόλτα από εκεί για να πάρουμε μία ιδέα του τι σημαίνει «προσέχω την διατροφή μου» στην εποχή μας. 

Συνήθως, στα ράφια θα βρούμε πάνω-κάτω ό,τι και σε ένα συμβατικό σούπερ μάρκετ, στην βιολογική του εκδοχή: βιολογικά δημητριακά πρωινού (ολικής αλέσεως) μέσα σε φανταχτερά κουτιά, αναψυκτικά από συμπυκνωμένους χυμούς βιολογικών φρούτων (με στέβια, που είναι και πολύ της μόδας), πλαστικά μπουκάλια από παστεριωμένο και ομογενοποιημένο βιολογικό γάλα αγελάδος ή κατσικίσιο, μακαρόνια και άλλα ζυμαρικά (ολικής αλέσεως), κατεψυγμένα προϊόντα βιολογικής ζύμης, βιολογικές μαργαρίνες που αυτοδιαφημίζονται ότι μειώνουν την χοληστερόλη, διάφορα τυποποιημένα αρτοσκευάσματα από άλευρα βιολογικής παραγωγής, παστεριωμένοι χυμοί βιολογικών φρούτων, επιδόρπια βιολογικού γιαουρτιού με λίγα λιπαρά, βιολογικά μπισκότα με κάθε είδους ευφάνταστη γέμιση, μπάρες βιολογικών δημητριακών, ζαμπόν από βιολογικό κρέας και βιολογικά τυριά χαμηλών λιπαρών σε φέτες, καθώς και αρκετά φρέσκα λαχανικά και φρούτα από πιστοποιημένους βιολογικούς παραγωγούς. 

Δίπλα τους θα δείτε να φιγουράρουν και αρκετά εξωτικά προϊόντα που φοριούνται πολύ τον τελευταίο καιρό, όπως γάλατα σόγιας, ρυζιού ή αμυγδάλου για τα άτομα που παρουσιάζουν δυσανεξία στη λακτόζη (ή για οποιονδήποτε λόγο αποφεύγουν τα γαλακτοκομικά), ζυμαρικά χωρίς γλουτένη, αποξηραμένοι καρποί ιπποφαούς και γκότζι μπέρι, σκόνες πρωτεΐνης από κάνναβη για χορτοφάγους, μούσλι πρωινού από αμάρανθο και κόκκινη κινόα, φιαλίδια με χυμό από πράσινο σιτάρι, λουκάνικα σόγιας, ζαμπόν σόγιας, κιμάς σόγιας, ολόφρεσκο τόφου σόγιας, κλπ. Σημειωτέον, όλα τα παραπάνω κοστολογούνται συνήθως σε τιμές απλησίαστες για το τυπικό ελληνικό νοικοκυριό και, εννέα φορές στις δέκα, θα διαπιστώσετε ότι δεν πρόκειται για εγχώρια προϊόντα. 

Η ΛΟΓΙΚΗ ΤΟΥ ΠΑΡΑΛΟΓΟΥ

Για μισό λεπτό. 

Σας φαίνεται λογικό αυτό; 

Από πότε το υγιεινό φαγητό έγινε τόσο εξεζητημένο ώστε να πωλείται σε εξειδικευμένα καταστήματα «υγιεινής διατροφής»; Από πότε ένα κουτί με νιφάδες κονιορτοποιημένου και ξεροψημένου πίτουρου (που θα προσέφερε μηδαμινή θρεπτική και γευστική αξία αν δεν ήταν εμπλουτισμένο με ένα τσουβάλι βιταμίνες, γλυκαντικές ουσίες και πρόσθετα γεύσης) άρχισε να θεωρείται υγιεινή επιλογή για πρωινό; Όπως πολύ εύστοχα το θέτει η γιαγιά μου, «εμείς αυτό το πράμμα δεν θα το ταΐζαμε ούτε στα γελάδια!» 

Τι άλλαξε, άραγε, στο γάλα τις τελευταίες δεκαετίες σε σχέση με τις τελευταίες χιλιετίες κι έγινε τόσο επικίνδυνο προς κατανάλωση που πρέπει να παστεριώνεται, να ομογενοποιείται, να μικροφιλτράρεται, να εμπλουτίζεται και να αποβουτυρώνεται; Πότε αρχίσαμε να θεωρούμε ότι είναι φυσιολογικό οι τροφές να παρασκευάζονται στο εργαστήριο; 

Πάρτε ως παράδειγμα την μαργαρίνη: παρά τα όσα περί του αντιθέτου προσπαθούν να μας πείσουν οι διαφημιστικές καμπάνιες, παραμένει ένα αφύσικο και όλως ανθυγιεινό προϊόν. Στην πραγματικότητα δεν πρόκειται παρά για ένα μείγμα θερμικώς και χημικώς επεξεργασμένων φυτικών λαδιών αμφιβόλου προελεύσεως, στο οποίο έχουν προστεθεί βελτιωτικά γεύσεως, βιταμίνες και χρωστικές. Κι αυτό το μείγμα μας το προωθούν

ως υποκατάστατο του αυθεντικού βουτύρου και μάλιστα ως πιο υγιεινή εναλλακτική! Ωστόσο, λιγότερο από έναν αιώνα πριν, προοριζόταν για τα φτωχότερα στρώματα που δεν είχαν την δυνατότητα να αγοράσουν βούτυρο, το οποίο -ας μην ξεχνάμε- καταναλώνεται συστηματικά από την ανθρωπότητα για τουλάχιστον τρεις χιλιάδες χρόνια.

Τα περισσότερα από τα είδη τροφίμων που γεμίζουν την τροφιμοθήκη του σπιτιού μας, είτε συμβατικά είτε «της υγιεινής διατροφής», δεν υπήρχαν καν πριν από μισό αιώνα. Πιθανότατα ο παππούς σας ή η γιαγιά σας να μην τα αναγνώριζε καν ως βρώσιμα. Κάποια εξ αυτών, μάλιστα, μετρούν λιγότερο από μία δεκαετία ζωής. Άλλα, όπως οι συμπυκνωμένοι χυμοί φρούτων, η μαργαρίνη ή τα παστεριωμένα γαλακτοκομικά προϊόντα είναι εφεύρεση μόλις των αρχών του 20 αι. Η ζάχαρη έγινε ευρέως διαθέσιμη στο καταναλωτικό κοινό μετά την εξάπλωση της αποικιοκρατίας, τον δέκατο έκτο αιώνα. Και κάποια ακόμη –τα σιτηρά, για παράδειγμα, τα όσπρια, το γάλα και τα παράγωγά του- βρίσκονται στην διατροφή μας εδώ και περίπου πέντε χιλιάδες χρόνια, αφ’ ότου το είδος μας μεταπήδησε από το στάδιο του κυνηγού-τροφοσυλλέκτη σε αυτό του γεωργού-κτηνοτρόφου. 

Με άλλα λόγια, οι τροφές που αποτελούν τον κορμό της καθημερινής μας διατροφής συμπεριελήφθησαν στο διαιτολόγιό μας πολύ πρόσφατα σε σχέση με την ιστορία του ανθρωπίνου είδους, η οποία καλύπτει μία διαδρομή εκατοντάδων χιλιάδων ετών. Περιέργως πώς, οι διατροφολόγοι διακηρύττουν ότι πρέπει να καταναλώνουμε καθημερινώς δημητριακά ολικής αλέσεως και να προτιμάμε τη μαργαρίνη από το βούτυρο και την επεξεργασμένη σόγια από το κρέας. Το ψωμί, τα δημητριακά, το ρύζι και οι πατάτες βρίσκονται στην βάση της διατροφικής πυραμίδας, αμέσως κάτω από τα λαχανικά και τα φρούτα και πιο κάτω ακόμη από το κρέας, τα ψάρια, τα γαλακτοκομικά και τα αυγά, με τελευταία και παραπονεμένα τα λίπη και τα έλαια. Την χειρότερη φήμη φαίνεται να έχουν τα κεκορεσμένα λιπαρά (τα αποκαλούμενα και «κακά» λιπαρά), τα οποία, σύμφωνα την μαζική υστερία που έχει ξεσπάσει εδώ και μερικές δεκαετίες, αποτελούν την πηγή σχεδόν κάθε κακού, από την παχυσαρκία ως την καρδιοπάθεια. 

ΟΙ ΑΣΘΕΝΕΙΕΣ ΤΟΥ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ

Οποιοσδήποτε φέρων το (σπάνιο) χάρισμα της κοινής λογικής δεν μπορεί παρά να συνδέσει τον τρόπο ζωής μας με τα κρούσματα των μεταβολικών συνδρόμων και των "πολιτισμικών ασθενειών" (όπως ο καρκίνος, οι καρδιαγγειακές παθήσεις, ο διαβήτης και όλα τα νεοανακαλυφθέντα σύνδρομα με δυσπρόφερτα ονόματα) που έχουν πολλαπλασιαστεί εκθετικά την τελευταία πεντηκονταετία και, δυστυχώς, εξακολουθούν να αυξάνονται. 

Κι όλα αυτά, παρά το ότι τομεγαλύτερο μέρος του πληθυσμού προσπαθεί ευλαβικώς να τηρήσει τις εντολές των διατροφολόγων: πολλά φρούτα και λαχανικά, δημητριακά ολικής αλέσεως, άπαχη ζωική πρωτεΐνη, περιωρισμένη κατανάλωση κόκκινου κρέατος και ζωικών λιπαρών και αποβουτυρωμένα γαλακτοκομικά. Την ίδια στιγμή ένα άλλο μέρος του πληθυσμού, εξ ίσου πολυάριθμο, είναι παχύσαρκο ή υπέρβαρο, με όλα τα δεινά που συνεπάγεται το υπερβολικό σωματικό βάρος.

Εμπρός σε όλην αυτήν την τραγωδία η ιατρική επιστήμη φαίνεται να τα έχει χαμένα, παρά την εκπληκτική πρόοδο που έχει σημειώσει σε επιμέρους γνωστικούς τομείς, όπως η χειρουργική, η διάγνωση ασθενειών ή η αντιμετώπιση τραυμάτων. Όλα δείχνουν ότι οι γιατροί μας δεν τα καταφέρνουν και πολύ καλά στην πρόληψη -και ως πρόληψη δεν εννοώ την έγκαιρη διάγνωση. Η «υγιεινή» διατροφή που μας συμβουλεύουν να ακολουθήσουμε, απ’ ότι φαίνεται, αδυνατεί να μας προστατεύσει από τις νόσους, τις οποίες υποτίθεται θα παθαίναμε αν δεν την ακολουθούσαμε. 

Πώς εξηγείται αυτό το παράδοξο; 

Η τελευταία τάση στην ιατρική επιστήμη θέλει την συνεχώς επιδεινούμενη υγεία μας να οφείλεται στα γονίδια μας. Ό,τι γράφει, δεν ξεγράφει, που λέει και ο θυμόσοφος λαός μας. 

Αν φέρεις το γονίδιο της παχυσαρκίας, τηνπάτησες: δεν πα' να κάνεις όλες τις τελευταίες δίαιτες, μια ζωή θα παραμένεις χοντρή, φιλενάδα. Από την άλλη, δεν χρειάζεται να αγχώνεσαι και να στενοχωριέσαι, αφού δεν είναι στο χέρι σου. Ρίξε τις ευθύνες στη μαμά σου και στον μπαμπά σου –τώρα μπορείς να φας εκείνο το προφιτερόλ χωρίς τύψεις.  Σωστά;

Δεν ξέρω για τους αναγνώστας μου, εμένα προσωπικά μία τέτοια συλλογιστική -και μάλιστα από σοβαρούς επιστήμονες- μου φαίνεται από πολύ βολική μέχρι επιεικώς παράλογη: τελευταία, οτιδήποτε δεν μπορεί να εξηγηθεί βάσει του κυρίαρχου δόγματος αποδίδεται σε κάποιο ελαττωματικό γονίδιο. Αν κάνουμε δεκτή αυτήν την άποψη, θα πρέπει αναγκαστικά να παραδεχθούμε και ότι οι ασθένειες αυτές είναι εγγενείς στην φύση μας, κάτι που όμως διαψεύδεται από τα αρχαιολογικά ευρήματα. Σκεφθείτε μόνο το εξής: αν η γενετική μας κληρονομιά ήταν τόσο ευάλωτη που μας προδιέθετε για εκφυλιστικές ασθένειες τέτοιας κλίμακας και με τέτοια συχνότητα όσο αυτή που παρατηρείται στις μέρες μας, τότε πολύ αμφιβάλλω αν το ανθρώπινο είδος θα είχε επιβιώσει επί τόσες χιλιάδες χρόνια και μάλιστα χωρίς σύγχρονη ιατρική μέριμνα και σε συνθήκες πολύ πιο αντίξοες από τις σημερινές. Κι όχι μόνο επιβιώσαμε, αλλά εξαπλωθήκαμε σε όλον τον κόσμο, ακόμη και στις πλέον ακραίες κλιματικές συνθήκες και γίναμε το κυρίαρχο είδος ανάμεσα σε χιλιάδες άλλα στον πλανήτη, δημιουργήσαμε πολιτισμούς, τέχνη, γραμματεία, επιστήμες και τεχνολογία. Τα ίδια αυτά γονίδια είναι, λοιπόν, τόσο ελαττωματικά ώστε να ευθύνονται για αυτήν την δυστυχία;

Στην πραγματικότητα, οι κάθε είδους εκφυλιστικές παθήσεις έκαναν την εμφάνισή τους για πρώτη φορά από τότε που πετάξαμε το δόρυ κι πιάσαμε το αλέτρι.

ΟΠΩΣ ΤΟΝ ΠΑΛΙΟ ΚΑΛΟ ΚΑΙΡΟ

Αναρωτηθήκατε ποτέ πώς από πιθηκοειδή με εγκέφαλο στο μέγεθος καρυδιού καταφέραμε να εξελιχθούμε στα πολυμήχανα, κοινωνικά, ανθεκτικά, ευκίνητα και ευφυή πλάσματα που είμαστε σήμερα; Αν νομίζετε ότι οι αρχαίοι Αιγύπτιοι ή οι αρχαίοι Έλληνες είχαν ανεπτυγμένο πολιτισμό επειδή οικοδόμησαν μερικές πυραμίδες ή δημιούργησαν φιλοσοφία, σκεφτείτε μόνο πόσο τεράστιο άλμα στην εξέλιξη του είδους μας συνετελέσθη όταν οι ανθρωποειδείς πρόγονοί μας  ανακάλυψαν την φωτιά για να κάνουν πιο εύπεπτο το φαγητό τους και να διώχνουν το κρύο και τα άγρια ζώα. Αν δεν είχε μεσολαβήσει αυτή η κοσμογονική εξέλιξη, δεν θα υπήρχαν ούτε οι πυραμίδες, ούτε η φιλοσοφία ούτε βεβαίως η ανθρωπότητα όπως την ξέρουμε σήμερα. Αναλογισθείτε απλώς ότι αυτοί οι μακρινοί πρόγονοί μας ήταν τόσο έξυπνοι ώστε όχι μόνο συνέλαβαν την ιδέα να εξημερώσουν άγρια ζώα σε οικόσιτα και να καλλιεργήσουν τη γη, αλλά εφηύραν και την μέθοδο για να υλοποιήσουν τις ιδέες αυτές, η οποία σημειωτέον παρέμεινε κατά βάσιν απαράλλαχτη για πολλές χιλιετίες, μέχρι και τον 20ο αιώνα 

Αυτοί οι άνθρωποι δεν ήταν, όμως, μόνο ευφυείς. Διέθεταν επιπλέον και εκπληκτική για τα σημερινά δεδομένα σωματική ευρωστία. Όμως, θα αντιλέξετε τώρα, οι άνθρωποι των σπηλαίων ζούσαν μέχρι τα τριάντα! Πρόκειται για μία ευρέως διαδεδομένη παρανόηση, που ωστόσο παραβλέπει τους (συχνούς) θανάτους από ατυχήματα ή από επιθέσεις αγρίων ζώων. Αντιθέτως, τα ευρήματα υποδεικνύουν ανθρώπους σωματώδεις, με υψηλότερο προσδόκιμο ζωής και μειωμένη νηπιακή θνησιμότητα σε σχέση με όλες τις μεταγενέστερες εποχές πλην της σημερινής, απαλλαγμένους από όλες τις σύγχρονες "ασθένειες του πολιτισμού" –καρκίνους, αυτοάνοσα νοσήματα, διατροφικές αλλεργίες, διαβήτη, καρδιοπάθεια, οστεοπόρωση, παχυσαρκία, ακόμη και τερηδόνα. Αν οι άνθρωποι εκείνης της εποχής είχαν πρόσβαση στην σύγχρονη ιατρική φροντίδα, να είστε σίγουροι ότι θα ξεπερνούσαν κατά πολύ τα εκατό.

Δεν ξέρω για σας, εγώ πάντως πολύ θα ήθελα να ξέρω τι έτρωγαν ώστε να έχουν τέτοια σωματική διάπλαση και να απολαμβάνουν τόσο καλή υγεία. Και τι θα ήταν αυτό άραγε; Σίγουρα όχι δημητριακά πρωινού, ζαμπόν με μειωμένα λιπαρά, μακαρόνια, κρουασάν, τυρόπιτες, παγωτά, πάστες και μαργαρίνες «με πραγματική γεύση βουτύρου». Ούτε ζωμό από πράσινο σιτάρι ούτε τόφου ούτε πρωτεΐνη από κάνναβη. 

Ας δούμε, λοιπόν, τι μένει αν αφαιρέσουμε όλα τα τρόφιμα που ενετάχθησαν στο διαιτολόγιό μας μετά την διάδοση της γεωργίας, δηλαδή εν πολλοίς όλα τα σιτηρά (σιτάρι, κριθάρι, σίκαλη, καλαμπόκι κλπ.), τα όσπρια (φασόλια, φακές, ρεβίθια κλπ.), τα γαλακτοκομικά προϊόντα, τη σόγια και όλα τα παράγωγά της, τη ζάχαρη μαζί με όλες τις τεχνητές γλυκαντικές ουσίες καθώς και τις μαργαρίνες. 

Αυτό που μένει είναι οτιδήποτε μπορούμε να κυνηγήσουμε,ψαρέψουμε, βγάλουμε από το έδαφος

ή κόψουμε από τα δέντρα: θηράματα κάθε είδους, ψάρια, όστρακα, έντομα, αυγά πουλιών ή ψαριών, εποχιακά λαχανικά, ρίζες, χόρτα, σπόροι και καρποί. Ευρήματα της παλαιολιθικής εποχής, αλλά και οι συνήθειες των συγχρόνων κυνηγών – τροφοσυλλεκτών καταδεικνύουν ότι οι πρόγονοί μας προτιμούσαν τα παχύτερα θηράματα, με ιδιαίτερη αγάπη στα  εντόσθια, τα κόκκαλα και –σοκ!- το ζωικό λίπος.

Αν μπορείτε να με ανεχθείτε για λίγο ακόμη, αξίζει τον κόπο να μάθετε περισσότερα για την διατροφή των όχι και τόσο μακρινών προγόνων μας, η οποία παρέμεινε αναλλοίωτη, με ελάχιστες παραλλαγές αναλόγως των διαθεσίμων διατροφικών επιλογών, για διάστημα μεγαλύτερο των 200.000 χρόνων και σε όλα τα μήκη και τα πλάτη της γης, από τις άνυδρες στέπες της Μογγολίας ως τις υγρές ζούγκλες της Νοτίου Αμερικής, από την σαβάνα στην καρδιά της Αφρικής ως την παγωμένη τούνδρα των αρκτικών περιοχών και από το ηλιόλουστο αρχιπέλαγος της Ωκεανίας μέχρι τους ορεινούς όγκους της ηπειρωτικής Ευρώπης. 

Το β΄ μέρος της σειράς είναι εδώ.